جزئیات سامانه‌های پرداخت و تسویه حساب بین بانکی
موضوع پرداخت و تسویه‌حساب همیشه از داغ‌ترین بحث‌ها در حوزه بانکداری است. در تمام کشور‌ها، بانک‌های مرکزی دارای نقشی ضروری برای توسعه بازارهای مالی و سیستم‌های پرداخت و تسویه‌حساب هستند. برای این‌که بهتر اتفاقات پیرامون این موضوع را درک کنیم، بهتر است هر تراکنش را به سه دسته اصلی تقسیم کنیم:
- شروع عملیات پرداخت
- تامین شدن مبلغ مورد نظر
- تصفیه حساب و تکمیل فرایند خرید
اگر تاریخچه شروع عملیات پرداخت را در نظر بگیریم، متوجه می‌شویم در طی سالیان سال، نوآوری‌های زیادی در این مرحله صورت گرفته است. برای مثال، اگر اپل‌پی، گوگل‌پی، Venemo و QR CODES را در نظر بگیریم، آن‌ها همیشه در ایجاد روش‌های نوین برای پرداخت پیشرو بوده‌اند.
در مرحله دوم، موضوع این است که پول از چه جایی تامین می‌شود. ممکن است محل تامین هزینه یک حساب بانکی باشد و یا یک کیف پول الکترونیکی. در این مرحله تا به حال نوآوری‌هایی وجود داشته است اما زیاد قابل توجه نیست. بیشترین تغییر در این بخش در راه‌های مختلف ذخیره پول انجام شده است.
تکمیل فرایند تراکنش یا قدم آخر: برای خیلی از افراد، این مرحله مهم‌ترین قدم است، چرا که این‌جا همان‌جایی است که با یک حرکت نهایی پول انتقال پیدا می‌کند.
این روز‌ها در آمریکا، سرویس‌های جدیدی ظهور کرده‌اند تا تصفیه‌حساب فوری را تبدیل به یک سرویس مناسب‌تر کنند.
به صورت کلی دو نوع تسویه‌حساب وجود دارد، مورد اول تسویه‌حسابی است که بین دو فرد صورت می‌گیرد. مثل حقوقی که رییس یک شرکت به حساب یکی از کارمندانش واریز می‌کند. مورد دوم تسویه‌حسابی است که بین دو بانک صورت می‌گیرد که در زبان انگلیسی به این نوع از تسویه enter bank settelment می‌گویند.
تصفیه‌حساب با سرعت بالا:
۴۰ کشور در سراسر دنیا به سیستم انتقال سریع متصل هستند و پول را از یک حساب بانکی به حساب بانکی دیگر منتقل می‌کنند. سیستم‌های پرداخت متفاوتی وجود دارند که تصفیه حساب سریع را نیز ارائه می‌دهند، تفاوت این سیستم‌های سریع در قابلیت‌های متفاوت آن‌ها است، ظرفیت و سرعت از جمله تفاوت‌های این سیستم‌ها می‌باشد. برای مثال:
سیستم Real Time Gross Settlement یا RTGS: سامانه تسویه ناخالص آنی است که روشی برای انتقال سریع و مستقیم ناخالص وجوه بین بانک‌ها است. می‌توان گفت، این سیستم معادل سیستم ساتنا در بانکداری ایران است. در این سیستم بانک‌ها دستور تراکنش‌ها با مبالغ بالا را به بانک مرکزی ارسال می‌کنند و ساتنا بلافاصله بانک درخواست‌کننده را بدهکار و بانک مقصد را بستانکار می‌کند. در این حالت مبادله وجه بین بانک‌ها و مشتریان به صورت مورد به مورد است و به همین دلیل به آن ناخالص گفته می‌شود.
سیستم Net Settelment: سامانه تسویه‌حساب خالص است که به نام‌های پایاپای یا clear هم معروف است. این نوع سیستم تسویه معمولا برای تراکنش‌هایی با مبالغ پایین صورت می‌گیرد چرا که ریسک خطا در آن‌ها نسبتا بیشتر است. اگر بخواهیم برای این نوع تسویه حساب در سیستم بانکداری ایران معادلی پیدا کنیم می‌توانیم از شتاب، پایا و چکاوک نام ببریم. در این سیستم تراکنش‌ها بین بانک‌های مختلف با هم جمع می‌شوند و بانک بدهکار و بستانکار به صورت کلی و در مقاطع زمانی خاص که به آن cut off گفته می‌شود با هم تسویه‌حساب می‌کنند.
وقتی یک سیستم پرداخت جدید و نوآورانه وارد بازار می شود، امکان این را دارد که شکوفا شود. معمولا دسترسی به این سیستم توسط حکومت‌ها و مقررات مورد تشویق قرار می‌گیرد، با این حال، میزان باز بودن دسترسی شخصی به امکانات بانکی معمولا تضمین نمی‌شود.
در سراسر جهان دیده می شود بعضی از سیستم‌ها اساسا توسط قدرت بازار یا قوانین عملیاتی بانک‌های مرکزی دچار محدودیت‌هایی می‌شوند. این کار به منظور اعمال کنترل دقیق روی مبادلات وجوه بین بانک‌ها، فراهم کردن زمان مناسب برای رهگیری تراکنش‌ها، جلوگیری از انجام مبادلات مشکوک به کلاهبرداری و پولشویی و از میان برداشتن زمینه سوء‌استفاده از زیرساخت‌های پرداخت انجام می‌شود اما با این حال، مزایای استفاده از سیستم‌های نوین مثل دسترسی‌پذیری، راحتی استفاده و کاهش هزینه‌ها را دچار مشکل می‌کند.
ما در دوره‌ای از فین‌تک به سر می‌بریم که بانک‌ها مرتبا برای اعمال نوآوری روی سیستم‌های پرداخت و تسویه‌حساب خود تحت فشار هستند. از طرف دیگر نگرانی درباره محدود شدن سیستم‌ها یک چالش مداوم برای بانک‌ها در تمام دنیا است. به عنوان صاحبان و یا شرکت‌کنندگان در سیستم های جدید، برخی ممکن است تصمیم بگیرند دسترسی به سیستم‌های خود را محدود کنند تا از ورود دیگران به بازار رقابتی جلوگیری کنند. بعضی دیگر نیز توسط تنظیم کنندگان قوانین تشویق می‌شوند تا دسترسی را باز کنند.
سیستم تسویه‌حساب توسط چه کسانی مدیریت می‌شود؟
تسویه‌حساب ناخالص به طور سنتی توسط بانک مرکزی و یا بانک‌های بزرگ در هر کشور هدایت می‌شود. هنوز هم این مدل سنتی ادامه دارد و در برخی از بازارهای بزرگ دنیا، از جمله ایالات متحده آمریکا، ما شاهد یک فشار و کشمکش بین این دو سازمان هستیم.اما سامانه‌های تسویه حساب خالص معمولا بین خود بانک‌ها صورت می‌گیرد. نوآوری در سیستم‌های نوین پرداخت باعث ایجاد یک محیط رقابتی شده است که تا به حال وجود نداشته است و این محیط رقابتی باعث رشد مبادلات بانکی ودر نتیجه این افزایش چشمگیر، ارزش کل انتقال وجه بین بانکی در واقع بسیار بزرگ است.
در شبکههای اجتماعی به اشتراک بگذارید
