واحد مدیریت داده پــــاد
وقتی در مورد «استاندارد» صحبت میکنیم، اولین تصویری که به ذهنمان خطور میکند، نماد معروف «سازمان استاندارد ملی ایران» است و عموما به یاد کالاهایی میافتیم که با دیدن نماد استاندارد روی آنها، خیالمان از کیفیت و عملکرد آنها راحت میشود. سازمانی که حدود ۱۰۰ سال است که در ایران مشغول به کار است و تدوینکننده، اجرا کننده و ناظر بر قوانین و قواعد مرتبط با استانداردهاست.
امروزه به جز صنایع قدیمی (مثل کارخانهها، تولیدکنندههای خودرو، تولیدکننده مواد خوراکی، …) که از دیرباز به منظور نشان دادن کیفیت خود به مشتریان، از استانداردها استفاده میکردند، صنایع نوظهوری مثل صنعت تولید نرمافزار نیز به پیروی از پیشکسوتان بازار، از مفهوم استاندارد استفاده میکنند. این استانداردها یا توسط شرکت تولیدکننده نرمافزار بهطور داوطلبانه بر روی محصول اعمال میشود و یا رعایت آنها از جانب خریدار و سایر ذینفعان محصول نرمافزاری، به شرکت تولیدکننده تحمیل میگردد.
کاهش اتلاف، بهبود بهرهوری، کاهش چالشهای تحویل نرمافزار به مشتری، افزایش سودآوری و تقویت رقابتپذیری از نتایج استفاده از استانداردها به شمار میرود. این همان چیزی است که با عنوان «تضمین کیفیت نرمافزار» شناخته می شود.
«تضمین کیفیت نرمافزار» به چه معناست و استفاده از استانداردها چگونه به انجام آن کمک میکند؟
میتوان گفت: «تضمین کیفیت نرمافزار» نظارت بر روند مهندسی نرمافزار و روشهایی است که برای اطمینان یافتن از کیفیت نرمافزار استفاده میشوند. این روشها که کل فرآیند تولید نرمافزار را شامل میشوند، بر استانداردهایی مانند ایزو ۹۰۰۰ منطبق هستند. وظیفه تیم (Software Quality Assurance) SQA این است که از انطباق محصولات با استانداردهایی که برای محصول به تصویب رسیده است، اطمینان حاصل کنند.
کیفیت نرمافزار به قدری دارای اهمیت است که امروزه، تست نرمافزار، به عنوان یکی از روشهای تضمین کیفیت نرمافزار، تبدیل به یک صنعت شده است. طبق آمارهای ارائه شده از سوی مؤسسه IDC، چهل درصد از بودجه نرمافزارها صرف تست و آزمون آنها میگردد. در کشور ما نیز با توجه به رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات در طی چند سال گذشته و تولید بومی بسیاری از نرمافزارهای داخلی، نیاز به این فرآیند بیش از پیش احساس شده و عدم توجه به آن، کاهش کیفیت سیستمهای ارائه شده، عدم رضایت مشتری و در نهایت از دست دادن بازار را به همراه خواهد داشت.
برخی از استانداردهای کیفیت نرمافزار عبارتند از:
نوع استاندارد | تعریف |
ISO/IEC 15939 |
توصیف فرآیند اندازهگیری با قابلیت استفاده در مهندسی سیستم و نرمافزار |
ISO/IEC 9126 |
استاندارد بینالمللی برای ارزیابی کیفیت نرمافزار بوده و از ۴ بخش مختلف با ۶ متریک کیفی متفاوت (عملکرد، قابلیت حمل، قابلیت اتکا، قابلیت استفاده، کارایی و قابلیت نگهداشت) تشکیل شده است. |
ISO/IEC 14598 |
این استاندارد در رابطه با ارزیابی محصولات نرمافزاری بوده و از ۶ بخش (دید کلی، برنامهریزی و مدیریت، فرآیندهای توسعهدهندگان، فرآیندهای تحویلگیرندگان، فرآیندهای ارزیابها و مستندسازی) تشکیل شده است. |
ISO/IEC 14756 |
استاندارد اندازهگیری و امتیازدهی کارایی سیستمهای نرمافزاری کامپیوتری |
ISO/IEC 15408 |
راهنمایی برای توسعه، ارزیابی و یا خرید محصولات فناوری اطلاعات با کارکرد امنیتی |
IEEE 1061 |
فراهمسازی متدولوژی برای تعیین نیازمندیهای کیفی و شناسایی، پیادهسازی، تحلیل و صحتسنجی سنجههای کیفیت فرآیند و محصول نرمافزاری |
ISO 9241-11 |
تعریف ویژگی قابلیت استفاده و چگونگی شناسایی اطلاعات مورد نیاز برای ارزیابی قابلیت استفاده از طریق اندازهگیری کارایی و رضایت کاربران |
IEEE 1045 |
تعریف واحدهای دقیق برای اندازهگیری میزان بهرهوری نرمافزار |
IEEE 981.2 |
فراهم کردن سنجه هایی برای ارزیابی و بهبود جنبه اتکاپذیری نرمافزار |
ISO/IEC 25000 |
به منظور هماهنگسازی دو استاندارد مجزای ISO/IEC 9126 و ISO/IEC 14598 معرفی شده است. این استاندارد شامل مجموعهای از استانداردها در زمینه نیازمندیها و ارزیابی کیفیت نرمافزار و دارای ۵ دسته مجزا است. |
ISO/IEC 2500n |
تعریف تمامی مدلها و واژگان استفاده شده در سایر بخشهای استاندارد ۲۵۰۰۰ |
ISO/IEC 2501n |
توصیف دقیق مدل کیفیت برای سیستمها و محصولات نرمافزاری |
ISO/IEC 2502n |
مرجع اندازهگیری کیفیت مهندسی سیستم و نرمافزار و راهنمای استفاده از اندازههای کیفی |
ISO/IEC 2503n |
کمک به تعیین نیازمندیهای کیفیت با توجه به نیازمندیهای ذینفعان |
ISO/IEC 2504n |
توصیهها و راهنماها برای ارزیابی کیفیت محصول توسط ارزیابهای مستقل |
به خاطر داشته باشیم که هر پروژه نرمافزاری نیاز به اجرای فرآیندهای استانداردی برای تولید نرمافزار دارد. افزایش پیچیدگی نرمافزارها و افزایش تولید نرمافزارهایی در مقیاس بزرگ، باعث میشود کنترل کیفیت آنها بدون رعایت فرآیندهای استاندارد دشوار باشد؛ و منجر به خروجیهای ناموفق، مشاهدات غیردقیق، طرحهای بیدوام، ارزیابی ریسک نادرست، عملکرد ناکارآمد و انتشار تغییرات کنترل نشده شود.
روز جهانی استاندارد هر سال در ۱۴ اکتبر (۲۲مهرماه) در سراسر دنیا گرامی داشته میشود و در سال ۲۰۲۱ بر این شعار تمرکز داشته است: